«Idel.Реалии» сайтра Виталий Станьял ертсе пыракан Чӑваш ваттисен тӗп канашӗ шкулсенче чӑваш чӗлхине вӗренттерессипе ҫыхӑннӑ ыйтӑва ҫӗршыв ертӳҫисен ячӗпе шӑрҫаланипе ҫыхӑннӑ ӑнланманлӑх пирки каласа кӑтартнӑ. Унта Чӑваш халӑх сайтӗнче чӑваш халӑх поэчӗ Валери Туркай сӑмахӗсене те илсе кӑтартнӑ: «Нумаях пулмасть эп ЧР пуҫлӑхӗн сайтӗнче Кураковпа Игнатьев тӗл пулнине ҫирӗплетекен видеона куртӑм. Хӑрушӑ! Кураков ӗмӗрӗ тӑршшӗпех политика ... (сӑмахӗ илемлӗ мар та, кунта ҫырмӑпӑр. — Авт.) пулнӑ. Кун пирки пурте пӗлеҫҫӗ. Анчах та Кураков КУ ӖҪРЕ халь хӑйӗнчен те иртсе кайрӗ. Халь, пур чӑвашӑн та Тӑван Чӗлхемӗре хӳтӗлемелле чухне, вӑл, намӑссӑр, Станьяла питлет, «тӑрӑ шыв» ҫине кӑларать.
Паянтан пуҫласа маншӑн Кураков текен чӑваш ҫук! Кун пирки эп ӑна тин кӑна шӑнкӑравласа каларӑм.
Станьялпа та нумаях пулмасть калаҫса илтӗмӗр.
Чыс та мухтав вилӗмсӗр Виталий Станьяла!», — тесе поэт сайтӑн хурал кӗтесӗнче каланине «Idel.Реалии» ӳкерчӗк евӗр илсе кӑтартнӑ.
«Россия 1» (чӑв. Раҫҫей 1) телеканалпа хальхи вӑхӑтра «Синяя птица» (чӑв. Сенкер кайӑк) телепроект пырать. Ӗнер эфира тухнӑ кӑларӑмра Шупашкарти арҫын ачана кӑтартрӗҫ.
Хулари 31-мӗш шкулта вӗренекен
Александр Долинский Мускаври Бажена Павленкӑпа сцена ҫине тухрӗ. Хӗрачапа вӑл телепроектра паллашнӑ иккен. Иккӗшӗ те «Актерское мастерство» (чӑв. Актер ӑсталӑхӗ) номинацире тупӑшаҫҫӗ. Вӗсем пӗрле сӑвӑ вуларӗҫ.
Александр Чӑваш Енрен пулнине кура телеертӳҫӗ ӑна чӑвашла сӑвӑ вулама ыйтрӗ. Ача чӑвашла начар пӗлнине пытармарӗ, ҫапах та вӑл шкул программинчи тӑватӑ йӗркеллӗ сӑвва аса илчӗ, «Вӗрентекен» ятлӑскер учителе сума сунине уҫӑмлатрӗ.
Шупашкар ачи реаниматолог-врач пулма ӗмӗтленет.
Телепроектра Александр ҫӗнтертӗр тесен http://ptica.tv/votes сайта кӗрсе уншӑн сасӑламалла.
Иркутск тарӑхӗнчи чӑвашсем этнокараокене хутшӑнма чӑвашсен ушкӑнне пухнине пӗлтереҫҫӗ. Унта лекес тесен конкурс витӗр тухмалла. Унӑн пӗрремӗш тапхӑрӗ — ас-тӑн вӑййи. Слайдра кӑтартнӑ халӑх инструменчӗсене пӗлмелле. Конкурсӑн иккӗмӗш тапхӑрӗ — «Угадай мелодию» (чӑв. Ҫемме уйӑр) мелпе караокене хутшӑнмалла. Ҫав вӑхӑтра тӗнчери халӑхсен тӗрлӗ чӗлхипе караоке мелӗпе юрламалла. Куҫарӑвӗ кириллицӑпа пулӗ.
Конкурса хутшӑнакан чӑвашсен чӑваш чӗлхипе юрлама хатӗрленмелле. Этнокараокене раштав уйӑхӗн 13-мӗшӗнче 18 сехетре ирттерӗҫ. Вӑл Иркутскри Гагарин урамӗнчи 11-мӗш ҫуртри «Нежный бульдог» ресторанта пулӗ. Йӗркеӳлӗҫӗсем этнокараоке кӑсӑклӑ та савӑнӑҫлӑ пуласса шантарса унта хутшӑнма кӑмӑлтан йыхравлаҫҫӗ.
Паян чӑваш парламенчӗн депутачӗсем 15-мӗш сессие пуҫтарӑнчӗҫ. Унта пӑхса тухнӑ тӗп ыйту килес ҫулхи хыснапа ҫыхӑннӑ. Ӑна сӳтсе явма хутшӑннисенчен пӗри, Григорий Данилов, каллех чӑвашла калаҫрӗ. Аса илтерер, вунвиҫҫӗмӗш сессире те вӑл тӑван чӗлхепе калаҫнӑччӗ.
«Паян пӑхса тухакан 2018 ҫулхи бюджет 2017 ҫулхинчен пысӑрах. Бюджета, пӗтӗмӗшле илсен, лайӑх хатӗрленӗ», — терӗ вӑл. Уншӑн республикӑн финанс министрне Светлана Енилинӑна тав турӗ. Коммунист-депутат ҫапах та хыснана «халӑх шухӑшне шута илмесӗр тума пуҫланӑ» тесе хакларӗ. Сӑмахне ҫирӗплетме вӑл хӑйӗн тӑван Муркаш районӗнчи Кашмаш ялӗнчи шкула хупнине илсе кӑтартнӑ май унта вӗренӳ учрежденийӗ кирлех тесе каларӗ. Унта 8 ытла ача шкул ҫулӗнчи пурӑнать. Шкулсем хупӑнсан ачасем ытларах ҫураласси пирки те вӑл иккӗленчӗ. Ачасене автобуспа шкула турттарнине те вӑл ырламарӗ. Ун шучӗпе ҫул ансӑр, ҫак ачасен «пурнӑҫӗпе сывлӑхне хӑрушлӑх кӳрет».
Ҫӗнӗ культура учрежденийӗсем туни тата юсани ҫеҫ ҫителӗксӗр, ҫак отрасльте ӗҫлекенсен шалӑвне те вӑл ӳстермелле тесе шухӑшлать.
«Халӑх итлевӗ хыҫҫӑн халӑх сӗнӗвне шута илмесӗр хатӗрленӗ бюджетшӑн пирӗн фракци сасӑлама пултараймасть», — терӗ депутат.
| ЧӲК | 18 |
Тӗнче тетелӗнче Раҫҫей халӑхӗсен ятӗнчен ҫырнӑ ҫыру вырнаҫтарнӑ. Кун пирки Контактра халӑх тетелӗнчи «За языки РФ» ушкӑнра пӗлтернӗ. Чӗнсе каланинче наци чӗлхисене хальхи вӑхӑтра иккӗмӗш шая антарнине сивленӗ, вӗсене вӗренме тивӗҫлисен йышӗнче хӑварма ыйтнӑ.
Ытти ҫырусенчи пекех кунта та Владимир Путин панӑ Пр-1710 №-лӗ хушу Конституцине те ытти саккунсене те хирӗҫленине аса илтернӗ, наци чӗлхине вӗренӳ системинчен кӑларни вӗсене ҫухалас патне илсе ҫитерме пултарни пирки пӗлтернӗ. Республикӑсенчи кашни патшалӑх чӗлхине пурне те вӗрентни халӑхсен хушшинчи туслӑха ҫирӗплетни пирки те асӑннӑ.
Ҫырӑвӑн тулли варианчӗпе кунта паллашма пулать: docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSelopoXbZsFOYpLaTahohT5_Jpyl9TK7aR9WQAHK-IxsgeDTQ/viewform. Унтах кашни ҫак ҫыру айӗнче алӑ пулма пултарать. Паянхи 14:00 сехет тӗлне пурӗ пӗр пин ытла ҫын алӑ пуснӑ.
Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче ӗнер Тӗп Ваттисен канашӗн ларӑвӗ иртнӗ, унта Владимир Путин патне яма хатӗрленӗ Уҫӑ ҫырӑва хӗрӳллӗ пӑхса тухнӑ. Тӗслӗхрен, Тимӗр Тяпкин чӑваш чӗлхи паянхи кун йывӑр лару-тӑрӑва кӗрсе ӳкнин сӑлтавне ашшӗ-амӑшӗ хӑйсен тӑван чӗлхине тимлӗх уйӑрманнинче курать. «Килте чӑвашла калаҫма пуҫланӑ хыҫҫӑн кӑна шкулсемпе ача пахчисенче чӑвашла вӗрентессине ыйтма пулать», — пӗлтернӗ вӑл хӑйӗн шухӑшне. Пётр Федотов пенсионер вара Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче 400 пин ытла хӑйсен юнне тӑкни пирки каланӑ. Анчах, шел те, вӑрҫӑ хыҫҫӑн чӑваш чӗлхине хӗсме пуҫлани пирки пӗлтернӗ. Алексей Бойков тӗрлӗ хутсене икӗ чӗлхепе йышӑнса пыма сӗннӗ, радиопа телекуравра чӑваш чӗлхин вӑхӑтне ӳстерме ыйтнӑ.
Усӑллӑ сӗнӳсемпе ҫавӑн пекех Алексей Иванов-Сӗрмек, Эдуард Ушаков, Владимир Милютин, Альберт Егоров татат ыттисем тухса калаҫнӑ.
Уҫӑ ҫырӑвӑн хатӗр варианчӗпе пирӗн сайтра паллашма пултаратӑр.
Пӗрремӗш ҫавра. Кам эс – Хӗвел ачи е лӑпӑр-лапӑр?..
«Тин вара ҫунса, ялкӑшса чӑвашӑн кӗтнӗ Хӗвелӗ тухӗ те Чӑваш ҫӗрне, нумай асап курнӑ ҫӗре, хӑй ҫуттипе ачашласа, ҫутатса ярӗ!..» (Ҫеҫпӗл Мишши. Пирӗн вӑй, 1918).
Совет Союзӗнче ҫӗн йӗркелӳ (перестройка) пуҫланнӑранпа (1985 ҫултан) чӑвашӑн кӗтнӗ Хӗвелӗ тӳпене хӑпарчӗ. 1987–1993 ҫулсенче Чӑвашӑн кӗтнӗ хӗвелӗ енне эпир, Ҫеҫпӗлӗмӗр калашле, Чӑваша юратса тапакан чӗреллисем, питпе ҫаврӑннӑччӗ, чӑвашлӑх ӑшшине, вӑйне туйнӑччӗ… «Чӑваш!.. / Ҫӗклен те ҫунатлан! / Куҫна тӗлле хӗвел ҫине» (Ҫеҫпӗл Мишши. Чӑваш! Чӑваш!.. 1921). «Вӑхӑт ҫитӗ, вӑхӑт пулӗ…» тенӗ Ҫеҫпӗл. Вӑхӑт иртсен (Мартин Хайдеггерла каласан, пур-ӑн-ӑ(ӗ)ҫ (бытие) пирки мансан – seinsvergessenheit) Чӑвашӑн кӗтнӗ хӗвелне эпир асӑрхами пултӑмӑр. Хӑнӑхрӑмӑр, йӗркеллӗ япала пек йышӑнтӑмӑр…. Чӑвашӑн кӗтнӗ Хӗвелӗ ӗмӗрех тӳпере пулӗ терӗмӗр пулмалла…
«Заставлять человека учить язык, который для него родным не является, так же недопустимо, как и снижать уровень и время преподавания русского в школах национальных республик РФ.
Паян — паллӑ поэтӑмӑр Ҫеҫпӗл Мишши ҫуралнӑ кунӗ. Ҫут тӗнчене вӑл 1899 ҫулта килнӗ. Ҫак кун Шупашкарти палӑк патӗнче яланах халӑх пухӑнать — чӑваш халӑхӗн хастарӗсем кӑҫал та ҫак лаптӑка пуҫтарӑнчӗҫ. Ҫамрӑксем те пурччӗ, тӳре-шара та.
Уява Валери Туркай халӑх поэчӗ ертсе пычӗ. Тухса калаҫакансен йышӗнче ЧППУ ректорӗ Владимир Иванов, паллӑ чӑваш поэчӗсем Раиса Сарпи, Юрий Сементер, чӑваш халӑх ҫыравҫи Анатолий Кипеч, ЧНК вице-президенчӗ Тимӗр Тяпкин, Петӗр Хусанкай ывӑлӗ Атнер Хусанкай тата ыттисем тухса сӑмах каларӗҫ. Чӗлхе ыйтӑвне те хускатрӗҫ — Мускав тӳри-шарисен политикипе килӗшменни пирки пӗлтерчӗҫ. Лапкӑ пурӑннӑ ҫӗртех ҫак ыйтӑва ҫӗклени халӑхсем хушшинчи хирӗҫӗве ҫӗкленине каларӗҫ. «Эпир вырӑс чӗлхине хирӗҫ мар, ҫапах та пирӗн тӑван чӗлхе халӑхӑмӑрӑн тӗп пуянлӑхӗ», — терӗ Валери Туркай.
Уява Ҫеҫпӗл Мишшин сӑввине пӗрле вуланипе тата чечек хунипе вӗҫлерӗҫ.
Француз писателӗн Антуан де Сент-Экзюперин «Пӗчӗк принц» аллегорилле юмах-повеҫне француз чӗлхинчен Юрий Артемьев профессор, паллӑ критик, литературовед, филологи наукисен докторӗ чӑвашла куҫарнине чӑваш халӑх сайтне вулакансем, тен, пӗлеҫҫӗ те пулӗ.
Чӑваш кӗнеке издательствинче пӗлтернӗ тӑрӑх, кӗнеке ют ҫӗршыв ҫыннисене те кӑсӑклантарнӑ. Австрири Герхард Вольц кӗнекен 5—10 экземплярне туянас кӑмӑллине палӑртнӑ. «…Эпӗ ют чӗлхесене вӗренме кӑмӑллатӑп, «Маленький принц» кӗнеке питӗ килӗшет. Ман ӑна питӗ туянас килет», — ҫырнӑ Бельгире пурӑнакан Патрик Баерт. Кӗнекешӗн вӑл акӑлчанла, вырӑсла тата чӑвашла тав тунӑ.
Испанири Хосеп Гонзалес Николас вӗренекенсемпе пӗрле Антуан де Сент-Экзюпери пултарулӑхне тӗпчет. Ҫавна май «Маленький принц» кӗнекене тӗрлӗ чӗлхепе кӑларнине пухать. Испание 20 экземпляр ярса пама ыйтнӑ.
Ыран, чӳкӗн 16-мӗшӗнче, Ҫеҫпӗл Мишши ҫуралнӑ кунӗ. Ҫак кун кашни ҫулах тӗрлӗ мероприятисем иртеҫҫӗ. Кӑҫал та пурне те Ҫеҫпӗл Мишши палӑкӗ умне чечексем хума йыхравлаҫҫӗ. Пуҫламӑшӗ — 9 сехетре.
Хальхи вӑхӑтра чӑваш чӗлхине вӗрентесси енӗпе, чӑваш чӗлхин статусне пӗчӗклетесси енӗпе питӗ хытӑ пусӑрӑнтарнӑ вӑхӑтра чӗлхе пирки те сахал мар тухса калаҫакансем пулӗҫ.
Ҫеҫпӗл Мишши палӑкӗ умне чечек хунӑ хыҫҫӑн сумлӑ делегаци КАнаш районне, паллӑ поэтӑмӑр ҫуралнӑ тӑрӑхне ҫул тытӗ.
+13.3 °C